Seksuele ontwikkeling begint vroeg, en dat is normaal!

Wanneer de woorden kinderen en seksualiteit in één adem worden genoemd, roept dat vaak onrust op. Begrijpelijk. Seksualiteit is voor velen een beladen onderwerp en nog meer als het over kinderen gaat. Toch is het belangrijk dat we hierover met openheid en nuance durven praten. Want seksuele ontwikkeling is geen gevaar; het is een normaal onderdeel van opgroeien.

Waarom ik deze blog schrijf

Naar aanleiding van mijn deelname aan de podcast Talks With Women ontstond er ophef over een uitspraak: dat seksuele ontwikkeling al in de kleuterklas begint, en dat jonge kinderen soms lichamelijke reacties ervaren zonder dat ze die als ‘seksueel’ beleven. Die uitspraak werd door sommigen verkeerd begrepen als een vorm van seksualisering.

In dit artikel wil ik vanuit mijn expertise als seksuoloog open uitleggen wat seksuele ontwikkeling bij jonge kinderen precies inhoudt, wat het niet is, en waarom vroeg praten over het lichaam, grenzen en gevoelens hen juist weerbaarder maakt. Daarom deze blog. Niet om te provoceren, maar om te duiden. Want als we als maatschappij seksuele ontwikkeling blijven verwarren met volwassen seksualiteit, doen we kinderen en hun opvoeders tekort.

Wat is seksuele ontwikkeling eigenlijk?

Seksuele ontwikkeling begint niet pas in de puberteit, maar al bij de geboorte. En nee, dat betekent niet dat jonge kinderen seksueel bewust zijn zoals volwassenen. Wel ontwikkelen ze vanaf jonge leeftijd een gevoel van lichamelijkheid, nieuwsgierigheid, intimiteit en grenzen.

Enkele voorbeelden:

• Fysiologische reacties bij baby’s: zelfs in de baarmoeder kunnen jongens een erectie krijgen en meisjes vaginale bevochtiging vertonen. Dit is puur biologisch en zegt niets over seksuele beleving.

• Zelfexploratie: baby’s en peuters verkennen hun lichaam, inclusief hun geslachtsdelen. Tussen 2 en 3 jaar is dit heel normaal gedrag en hoort het bij de ontwikkeling van het ontwikkelen van het lichaamsbesef.

• Genitaal spel in de kinderopvang: Onderzoek uit Finland toonde aan dat in 71% van de kinderopvanggroepen gedragingen als zelfstimulatie werden waargenomen bij kinderen tussen 1 en 6 jaar. Dit vraagt om een correcte en zorgzame reactie van begeleiders, geen paniek.

  
  

• Doktertje spelen: Doktertje spelen is een gedragsvorm die bij jonge kinderen tussen ongeveer 3 en 6 jaar voorkomt. Dit is een normale manier waarop kinderen nieuwsgierigheid naar elkaars lichaam en verschillen tonen, zonder dat dit iets met volwassen seksualiteit te maken heeft.

  
  

Normen en begeleiding:

In Vlaanderen hanteren we onder andere de normatieve lijst seksuele ontwikkeling en het Sensoa Vlaggensysteem om gedrag bij kinderen te beoordelen en te duiden: is het normaal, grens verkennend of zorgwekkend? Dit model helpt opvoeders en professionals om gepast te reageren op basis van leeftijd, context, frequentie en wederkerigheid. Meer info: www.seksuelevorming.be en www.sensoa.be

Drie hardnekkige misverstanden ontkracht

• “Kinderen voelen seksuele intentie zoals volwassenen.”

Nee. Kinderen hebben geen volwassen seksuele gevoelens. Ze zijn nieuwsgierig, ze ontdekken hun lichaam. Dat is iets fundamenteel anders dan seksualiteit zoals wij die als volwassene ervaren.

• “Exploratie betekent dat er iets mis is.”

Zelfstimulatie of spelen met het lichaam is normaal gedrag bij jonge kinderen. Wat belangrijk is, is de context: gebeurt het dwangmatig? Publiek? Herhaald? Daarom is goede begeleiding nodig.

• “Praten over seksualiteit maakt kinderen sneller seksueel actief.”

Integendeel. Onderzoek toont dat jongeren die vroeg op een eerlijke manier leren over seksualiteit en grenzen, later starten met seks, bewustere keuzes maken en minder risicogedrag vertonen.

Waarom openheid cruciaal is

1. Kinderen leren hun grenzen kennen

Door in de opvoeding ruimte te maken voor lichaamstaal, emoties en autonomie, leren kinderen dat hun "nee" telt. Bijvoorbeeld: dwing een kind niet tot een kus of knuffel als het dat niet wil. Laat het zelf kiezen hoe het affectie toont. Dat legt de basis voor latere fysieke en emotionele grenzen.

2. Positief lichaamsbeeld

Als ouders neutrale woorden zoals "penis" of "vulva" gebruiken zonder schaamte of lacherigheid, leren kinderen dat hun lichaam iets is waar ze trots op mogen zijn en niet iets om zich voor te schamen.

3. Preventie van grensoverschrijding

Door te praten over wat oké is en wat niet, leren kinderen situaties herkennen die niet pluis voelen. Zo worden ze weerbaarder tegen misbruik, groepsdruk of manipulatie. Niet door ze bang te maken, maar door ze kennis en taal te geven.

4. Basis voor gezonde relaties

Jongeren geven vaak aan dat seksuele voorlichting te veel focust op gevaren. Wat ze echt willen? Handvatten rond communicatie, wederzijdse toestemming en emotionele verbondenheid.

5. Omgaan met vroeger seksuele ervaringen

Tijdige seksuele opvoeding helpt ook om beter om te gaan met vroegtijdige ervaringen.

Enkele voorbeelden:

• Daarnaast komt het vaak voor dat kinderen al rond 8 jaar per toeval in aanraking komen met pornografie, bijvoorbeeld via internet. Zonder goede begeleiding kunnen ze dat verwarrend of beangstigend vinden. Door op tijd te starten met open en eerlijke gesprekken, kunnen we hen leren om kritisch en gezond om te gaan met wat ze tegenkomen.

• Gemiddeld beginnen meisjes rond 10 jaar, jongens rond 12 jaar met masturberen. Dit hoort bij de normale ontwikkeling en het is belangrijk dat ze hier een positieve en niet-schaamtevolle houding over leren

Voorbeelden uit de praktijk

• Een kleuter rijdt ‘paardje’ op de rand van de sofa tijdens een familiefeest. De ouders worden niet boos, maar benoemen rustig dat dit gedrag beter in de slaapkamer of badkamer past. Het gedrag op zich is normaal, de context vraagt bijsturing.

  
  

• Voorbeeld uit het Sensoa Vlaggensysteem met passende reactie: Een 4-jarig meisje raakt zichzelf regelmatig aan in het bijzijn van andere kinderen tijdens het spelen in de kinderopvang (groen vlaggedrag: normaal verkennend gedrag). De begeleider reageert rustig en respectvol door het meisje even apart te nemen en vriendelijk uit te leggen dat haar lichaam privé is en dat dit soort spelletjes beter op een rustigere plek kunnen gebeuren. Hierdoor voelt het kind zich niet beschaamd, maar leert het ook over grenzen en gepast gedrag.

• Een moeder lacht ongemakkelijk als ze haar zoon van 12 jaar zichzelf ziet aanraken. Zonder het te beseffen geeft ze daarmee de boodschap dat zijn gedrag fout of vreemd is. Met een rustige, open reactie kon ze ook veiligheid en acceptatie tonen.

Deze situaties tonen hoe belangrijk het is dat we als volwassenen niet reageren vanuit onze eigen gêne, maar vanuit kennis, zorg en respect. Zo helpen we kinderen hun seksualiteit gezond en positief te ontwikkelen.

Tot slot: wat ik wil meegeven

Mijn bedoeling is nooit om te choqueren. Wat ik wel wil: ouders, opvoeders en professionals helpen om de juiste taal, kennis en houding te ontwikkelen rond seksualiteit bij kinderen. Zodat we als maatschappij niet uit angst of ongemak zwijgen, maar met zachtheid en helderheid begeleiden.

Want seksuele opvoeding is geen luxe. Het is een basisrecht. En een cruciaal onderdeel van het opgroeien tot sterke, bewuste en liefdevolle mensen.